Elke dag zetten 1,7 miljoen professionals en 5 miljoen mantelzorgers zich in voor zorg en welzijn van ons allemaal. Deze mensen zijn onmisbaar voor Nederland. Want toegankelijke en betaalbare zorg en ondersteuning zijn cruciaal om inwoners in staat te stellen een betekenisvol leven te leiden. Maar ondanks alle inzet en de vele innovaties van de afgelopen jaren richting passende zorg, blijft de toegang tot zorg en ondersteuning kwetsbaar. Dit vraagt om een duurzame koers in de politiek. Een koers die de kracht van de samenleving verbindt met zorg en ondersteuning voor iedereen die dat nodig heeft. Alleen zo kunnen initiatieven die hieraan bijdragen tot volle bloei komen en duurzaam worden verankerd in de praktijk en het zorgstelsel.
Toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg zijn kwetsbaar
Net als vorig jaar signaleren we dat de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de gezondheidszorg onder druk staan. Zo stonden in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) vorig jaar ruim 100.000 mensen op een wachtlijst, waarvan meer dan 62.500 langer dan de maximale toegestane wachttijd. Naar schatting hadden 45.000 tot 194.000 mensen geen huisarts. Naar schatting ging 23% van de mensen niet jaarlijks naar de tandarts in verband met de kosten. En had 46% van de mensen in 2024 te maken met medicijntekorten. Daarnaast blijft de druk op zorgprofessionals toenemen. En dat heeft direct effect op de toegankelijkheid van zorg. Het ziekteverzuim in de zorgsector ligt structureel hoog: in 2024 gemiddeld rond de 7,8%, met pieken boven de 8% in 2025. Vooral langdurig verzuim neemt toe. Steeds meer zorgprofessionals gaan met pensioen, terwijl de absolute instroom in opleidingen afneemt. Ook de uitstroom is zorgwekkend: 21% van de zorgprofessionals overweegt binnen een jaar de zorg te verlaten.
Zorgvraag is niet hetzelfde als hulpvraag
De toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg en ondersteuning staan onder druk door onder meer het toenemend aantal ouderen, het toenemend aantal diagnose -en behandelmogelijkheden en de krapte op de arbeidsmarkt. Daarnaast groeit het besef dat zorg niet altijd het antwoord hoeft te zijn op vragen die wel vaak in de gezondheidszorg terecht komen. Denk aan problemen die veroorzaakt worden door eenzaamheid, ingrijpende gebeurtenissen in het leven, geldzorgen of problemen met werk of wonen. Een antwoord vanuit de zorg kan voor deze vragen zelfs averechts werken op kwaliteit van leven, omdat zo voorbij wordt gegaan aan de dieperliggende oorzaken van problemen van mensen. Dit benadrukt het belang om hulpvragen en samenlevingsvraagstukken breder te benaderen dan alleen vanuit de zorg. Het vraagt om een aanpak waarbij geredeneerd wordt vanuit de mens en diens omgeving. Het startpunt is wat voor iemand zelf belangrijk is in het leven, ofwel een betekenisvol leven. En wat dat is, is voor iedereen anders.
Benut de kracht van de samenleving en de zorg
Om hulpvragen beter aan het licht te krijgen en juist te beantwoorden, is het belangrijk om de kracht van de samenleving en de zorg beter te benutten. Het potentieel van initiatieven hiervoor is groot. Bijvoorbeeld lokale en gemeenschapsinitiatieven zoals in Zorgzame buurten met dorpsondersteuners of krachtenbinders. Denk hierbij aan initiatieven waarbij inwoners, al dan niet ondersteund door professionals, buurtcentra opzetten waarin zij elkaar helpen. Door samen te tuinieren, samen te eten of elkaar op weg te helpen met bijvoorbeeld boodschappen doen. Deze initiatieven dragen bij aan de sociale cohesie, regie over het eigen leven en het creëren van een omgeving waarin iedereen een betekenisvol leven kan leiden. En ook binnen de wijkverpleging, het sociaal domein en huisartsenpraktijken wordt intensief samengewerkt om tijd en aandacht te geven aan wat voor inwoners belangrijk is om een betekenisvol leven te kunnen leiden. Voorbeelden hiervan zijn het Verkennend gesprek in de huisartsenpraktijk, meer tijd voor de patiënt, preventie in de wijk en bruggenbouwers tussen het sociaal domein en zorgdomein.
Zet in op een duurzame meerjarige koers
Veel partijen zijn al jaren intensief bezig met het ontwikkelen, evalueren en opschalen van (potentieel) impactvolle initiatieven die sectoren en domeinen overstijgen. Er worden goede stappen gezet. Maar we signaleren dat het nog onvoldoende lukt om impactvolle initiatieven duurzaam te verankeren in de samenleving en indien nodig in het zorgstelsel. Daarmee lopen we het risico dat initiatieven die bijdragen aan de toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg en ondersteuning, niet landelijk worden opgeschaald en geborgd. En dat we daarmee blijven hangen in een ontwikkelmodus in plaats van een duurzame verandering.
Om tot brede implementatie en borging te komen, is een duurzame koers vanuit landelijke politiek en overheid nodig. Wij roepen op om verder te kijken dan de waan van de dag en ook verder dan de horizon van de tot nu toe gesloten akkoorden. De uitdagingen vragen om een meerjarige koers die de kracht van de samenleving verbindt met zorg en ondersteuning voor iedereen die dat nodig heeft. En ruimte geeft aan impactvolle initiatieven om zich duurzaam te verankeren in de samenleving. Bijvoorbeeld door in te zetten op passende wet- en regelgeving die samenwerking over domeinen heen ondersteunt. En het mogelijk maakt voor professionals om écht te werken vanuit de mens met een hulpvraag, in plaats vanuit de aandoening of het systeem. Maar ook door afscheid te nemen en af te bouwen van dat wat niet meer past of verandering in de weg staat.
Inzet van ons allemaal
Om toegankelijke en betaalbare gezondheidzorg voor alle inwoners van Nederland te bewaken, is naast een duurzame meerjarige koers voortdurende verbetering van organisatie van zorg nodig. Er wordt binnen de zorg met veel energie geïnnoveerd om de zorg slimmer en anders te organiseren. In deze Stand van de Zorg doen we in aansluiting hierop per zorgsector concrete oproepen om de organisatie van zorg te verbeteren. De komende jaren is volle inzet nodig om te zorgen voor toegankelijke en betaalbare zorg en ondersteuning voor iedereen die dat nodig heeft. Inzet van ons allemaal!