Medisch-specialistische zorg en dure geneesmiddelen
Zonder maatregelen stijgen de zorguitgaven naar 19 tot 21% van het nationale inkomen. Dit is niet realistisch en bovendien niet wenselijk. Meer geld is dus niet de oplossing. Het versnellen van de beweging richting passende zorg is nodig, maar om dit te bereiken moeten er moeilijke politieke keuzes gemaakt worden over wat passende en vooral ook niet-passende zorg is. We roepen de politiek op om keuzes te maken over het zorgaanbod van hooggespecialiseerde zorg.
Stijgende kosten onhoudbaar
De stijgende kosten van de medisch-specialistische zorg (msz) worden onder andere veroorzaakt door de stijgende zorgvraag, steeds duurder wordende medische technologieën, inflatie en de stijgende uitgaven aan dure geneesmiddelen waardoor de msz verdrongen wordt.
In het kort
|
We zien al jaren dat de uitgaven aan dure geneesmiddelen stijgen. In 2021 gaven we 11,3% meer uit aan dure geneesmiddelen ten opzichte van 2020. Dit baart ons zorgen. De stijging van de uitgaven aan dure geneesmiddelen is namelijk hoger dan de toename van het beschikbare financiële kader voor de msz. Dit heeft tot gevolg dat steeds minder geld beschikbaar is voor andere msz. Dit brengt de toegankelijkheid van de msz in gevaar. Ingrijpen van de overheid is nodig om de verdringing van andere msz door uitgaven aan dure geneesmiddelen halt te roepen.
Om de stijgende zorgvraag aan te kunnen, is het belangrijk dat zorgprofessionals de ruimte krijgen om te doen wat nodig is om de gezondheid en kwaliteit van leven van de individuele patiënt te verbeteren. Dit betekent dat de zorg passend georganiseerd moet worden. Wij kunnen niet bepalen wat passende zorg is binnen de medische praktijk: dit valt onder de professionele autonomie van de beroepsgroepen. De beroepsgroepen moeten keuzes maken over welke zorg passend is voor de individuele patiënt. Ook moet bekeken worden welke zorg het beste geleverd kan worden door welke zorgaanbieder.
Bekijk concentratie van zorg vanuit een integraal perspectief van het toekomstig zorglandschap
Het personeel in de zorg is schaars en de zorgvraag wordt steeds hoger. Om de kwaliteit en de toegankelijkheid van de msz te borgen, moeten we personeel en dure infrastructuur optimaal inzetten. Concentratie, zowel bovenregionaal als regionaal, kan hieraan bijdragen. Concentratie van zorg moet echter niet geïsoleerd plaatsvinden maar op basis van een integraal perspectief van het toekomstig zorglandschap. Hiervoor is het nodig dat het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) dit perspectief gaat vormen en beslissingen neemt. De inhoudelijke invulling van de rol die zorgaanbieders en andere partijen in het toekomstig zorglandschap spelen is aan henzelf. Daarnaast moedigen wij regionale partijen aan om in gesprek te gaan over concentratie. Zorg hoeft niet altijd in alle instellingen plaats te vinden, maar kan verdeeld worden over de veldpartijen in de regio. Door middel van samenwerking in zorgnetwerken wordt de toegankelijkheid van integrale zorg in de regio geborgd. Dit maakt het ook mogelijk zorg dichtbij huis te organiseren. Hiermee worden onnodige doorverwijzingen naar het ziekenhuis voorkomen. In het kader van concentratie en spreiding brengen wij de bewegingen in kaart en monitoren wij die.
Concentratie van zorg moet niet geïsoleerd plaatsvinden, maar op basis van een integraal perspectief van het toekomstig zorglandschap.
Bekostiging op basis van uitkomsten en samenwerking
Om de beweging richting passende zorg in de medisch-specialistische zorg te versnellen, moet ingezet worden op samenwerking over de sectoren en domeinen heen. Deze samenwerking kan vormgegeven worden aan de hand van gemeenschappelijke uitkomsten die vastgelegd zijn in gezondheidsdoelen. De huidige bekostiging in de medisch-specialistische zorg sluit echter niet aan op deze beweging.
De huidige bekostiging van de medisch-specialistische zorg beloont passende zorg niet.
Passende zorg wordt niet beloond
In het huidige bekostigingsmodel speelt de volumeprikkel een te grote rol. Passende zorg wordt niet beloond, sector- en domeinoverstijgende samenwerking wordt belemmerd en uitkomsten van zorg zijn niet leidend in de bekostiging. Wij onderzoeken hoe transparantie van uitkomsten van zorg kan worden gestimuleerd en gekoppeld aan de bekostiging van de medisch-specialistische zorg. Sector- en domeinoverstijgende betaaltitels kunnen een belangrijk instrument zijn om de schotten in financiering en bekostiging van de zorg weg te nemen. Dergelijke integrale betaaltitels stimuleren samenwerking tussen zorgverleners en aanbieders en het daadwerkelijk organiseren van zorg rondom de patiënt. Het maakt daarbij niet uit vanuit welke sector de zorg binnen de Zorgverzekeringswet (Zvw), de Wet langdurige zorg (Wlz) of beide geleverd wordt.
Bundelbekostiging
Daarnaast zien we bundelbekostiging als veelbelovend alternatief voor de huidige volumegedreven bekostiging. Met een zorgbundel koopt de zorgverzekeraar de zorg in voor een specifieke patiëntengroep. De zorgverzekeraar en –aanbieder(s) spreken per patiënt een vast bedrag af. Over de kwaliteit van zorg en de uitkomsten van de behandeling worden afspraken gemaakt. Zorgbundels bieden tevens de mogelijkheid om schotten in de zorg te doorbreken en samenwerking tussen verschillende aanbieders te bekostigen. Om dit te bereiken moeten systeemknelpunten weggenomen worden.
Meer lezen? |
Dure geneesmiddelen (intramuraal)
Omdat er binnen de medisch-specialistische zorg een steeds groter aandeel aan geneesmiddelen wordt besteed, blijft er minder geld over voor andere medisch-specialistische zorg en is er sprake van verdringing. Terwijl vaak niet duidelijk is of dure geneesmiddelen meer waarde toevoegen dan andere medisch specialistische zorg. Wij roepen de politiek daarom op om moeilijke keuzes te maken over vergoeding van dure geneesmiddelen om verdere verdringing van andere medisch-specialistische zorg te voorkomen.
In het kort
|
Dure geneesmiddelen verdringen andere medisch-specialistische zorg
We zien al jaren dat de uitgaven aan dure geneesmiddelen stijgen. De kosten voor dure geneesmiddelen en medisch-specialistische zorg worden betaald uit hetzelfde budget. Binnen dit budget met zeer beperkte ruimte voor groei, gaven we in 2021 6,1% meer uit aan add-on geneesmiddelen en ozp-stollingsfactoren (verder: dure geneesmiddelen) ten opzichte van 2020. Ten opzichte van 2019 was dit zelfs 12,49% meer. Sinds 2017 zijn de uitgaven aan dure geneesmiddelen elk jaar met gemiddeld 7% gegroeid. Terwijl de totale uitgaven aan msz met gemiddeld 3,6% toenamen. De verwachting is dat de uitgaven per jaar met 7% zullen blijven stijgen tussen 2021 en 2026.
Dit heeft tot gevolg dat minder geld beschikbaar is voor andere medisch-specialistische zorg. Dit brengt de toegankelijkheid van de medisch-specialistische zorg in gevaar. Om te weten hoe groot dit effect is, kijken we naar de verandering in het aandeel dure geneesmiddelen waar zorgaanbieders van de msz mee te maken hebben. Dit aandeel is gestegen van 9,4% in 2017 naar 11,6% in 2021. Dit komt overeen met ongeveer €554 miljoen (prijspeil 2021). Dit is ruim 13 duizend keer een gemiddeld bruto jaarsalaris van een verpleegkundige.
|
Bekijk Figuur 3 Medisch-specialistische zorg en dure geneesmiddelen in cijfers voor meer informatie. |
Het ontstaan van concurrentie zorgt er (meestal) voor dat prijzen gaan dalen. In de huidige situatie zien we ook dat de uitgaven aan geneesmiddelen met concurrentie dalen. Deze daling is helaas niet groot genoeg om te voorkomen dat de totale uitgaven aan geneesmiddelen stijgen. We verwachten dat het ontstaan van concurrentie steeds minder gaat helpen om de uitgavenstijging op te vangen.
Meer lezen?Concurrentie geneesmiddelenDe stijgende uitgaven aan dure geneesmiddelen zijn het gevolg van steeds hogere prijzen van geneesmiddelen zonder concurrentie op stofnaam (monopoliegeneesmiddelen). Het aantal zorggebruikers dat deze geneesmiddelen krijgt is over de jaren heen niet veel veranderd. De geneesmiddelen met concurrentie waren jaren geleden geneesmiddelen zonder concurrentie. De prijsdaling die ontstaat vanaf intreding van concurrentie is echter minder groot dan de over-all steeds hogere prijzen die we betalen aan geneesmiddelen zonder concurrentie. Hierdoor stijgen de totale uitgaven aan dure geneesmiddelen. We verwachten dat het ontstaan van concurrentie steeds minder gaat helpen om de uitgavenstijging op te vangen. |
Keuzes nodig over besteding van zorggeld
De cijfers over 2021 laten opnieuw zien dat het belangrijk is dat alle partijen zich inzetten voor het beheersbaar houden van de uitgaven aan dure geneesmiddelen en daarmee de zorg voor Nederland in het algemeen toegankelijk te houden. Er zijn veranderingen nodig om bewustere keuzes te maken in het besteden van zorggeld. Dit vraagt van de politiek dat zij een keuze moeten maken tussen ‘zichtbare pijn’ bij een specifieke patiëntengroep wanneer een geneesmiddel niet vergoed wordt en ‘onzichtbare pijn’ voor de Nederlandse bevolking wanneer een geneesmiddel wel vergoed wordt. Denk bij dit laatste aan het verdringen van andere zorg of een hogere zorgpremie.
De politiek moet bij de vergoeding van dure geneesmiddelen een keuze maken tussen ‘zichtbare pijn’ voor specifieke patiëntengroepen en ‘onzichtbare pijn’ voor de Nederlandse bevolking.
Wij werken samen met andere partijen aan betaalbaar houden van dure geneesmiddelen
Partijen hebben met elkaar in het IZA afspraken gemaakt over betaalbaarheid en gepast gebruik van dure geneesmiddelen. Het ministerie van VWS heeft de drempel verlaagd om geneesmiddelen te beoordelen op (kosten)effectiviteit en over de prijs te onderhandelen. Daarnaast is er het programma Maatschappelijk Aanvaardbare Uitgaven Geneesmiddelen (MAUG). Dit is een gezamenlijk programma van de Autoriteit Consument en Markt (ACM), Nederlandse Zorgautoriteit en Zorginstituut Nederland, in samenwerking met VWS, waarin wij werken aan een beleidsadvies gericht op de onderstaande twee onderwerpen:
- Een kader maatschappelijk aanvaardbare prijzen en uitgaven van geneesmiddelen;
- Maatregelen voor het versterken van concurrentie van geneesmiddelen onderling.
Deze maatregelen zijn naar overtuiging van de samenwerkende partijen noodzakelijk voor de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg voor toekomstige generaties. Het is van belang om de aanpak die we in Nederland voorbereiden ook internationaal onder de aandacht te brengen met het oog op samenwerking.
|
Meer lezen? De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft in 2023 al de keuze moeten maken om enkele dure, intramurale geneesmiddelen niet op te nemen in het basispakket. De reden hiervoor was dat de vraagprijs vanuit de leverancier niet in verhouding staat tot de gezondheidswinst die het geneesmiddel oplevert. Een aantal voorbeelden: |