Zet gezondheid centraal

In het kort Er is sprake van groter wordende verschillen in gezondheid tussen de meest en de minst welvarende mensen in Nederland. De druk op de zorg versterkt de kansenongelijkheid. Deze gezondheidsverschillen kunnen we alleen verkleinen door gezondheid centraal te stellen in ál het overheidsbeleid én zorginkoop hierop mogelijk te maken. Partijen die zorg inkopen moeten verantwoordelijk gesteld worden voor het sturen op gezondheidsdoelen en het belonen van samenwerking. Gezondheid moet lonen. Dat vraagt om wetgeving die een andere financiering en regulering van zorgaanbieders en zorgverzekeraars mogelijk maakt. Transparantie over uitkomsten van zorg is cruciaal om te sturen op gezondheidsdoelen. Snelle en veilige gegevensuitwisseling, belonen van gezondheidswinst met risicoverevening, input van zorgprofessionals over kwaliteitsnormen voor gezondheidsdoelen en dialoog met burgers zijn randvoorwaardelijk om gezondheid centraal te kunnen stellen.

Er zijn in Nederland grote verschillen in gezondheid. De 20% meest welvarende mensen in Nederland leven ruim 23 jaar langer in goede gezondheid dan de 20% minst welvarende mensen. Deze gezondheidsverschillen kunnen we alleen verkleinen door gezondheid centraal te stellen in al het overheidsbeleid en zorginkoop hierop mogelijk te maken. We wachten nu tot iemand ziek is en komen dan pas in actie. Dat is desastreus. De oplossing ligt namelijk in veel situaties niet in het medisch domein, maar in het voorkomen van zorg.

De voorstellen die we doen vragen om dialoog, niet-vrijblijvende samenwerking en wetswijzigingen.

De 4 voorstellen die we doen vragen om lef en moed. Het zijn geen korte termijn oplossingen; het is een verandering van denken en doen, binnen én buiten de gezondheidszorg. Het vraagt om een dialoog met de samenleving over hoe we de zorg met en voor elkaar willen vormgeven, hoe we gezondheid centraal stellen en wat daarvan de betekenis is voor iedereen. Het vraagt om niet-vrijblijvende samenwerking tussen verschillende domeinen en lokale, regionale en landelijke overheden. En het vraagt om wetswijzigingen. De 4 voorstellen zijn cruciaal om ervoor te zorgen dat iedereen die zorg nodig heeft, die ook krijgt. Nu en in de toekomst.

1: Zet gezondheid centraal in al het overheidsbeleid

Gezondheid is nu geen fundamenteel onderdeel van ons zorgstelsel. Dat moet veranderen. Er is een transitie nodig van het behandelen van ziekte naar het voorkomen van ziekte. Hiervoor is een bredere blik op gezondheid nodig.

Voorbeeld tegenstrijdig overheidsbeleid Een voorbeeld van het ontbreken van verantwoordelijkheid of resultaatverplichting voor de gestelde gezondheidsdoelen en de noodzaak voor health in all policies, is het uitstellen van het ‘smaakjesverbod’ voor e-sigaretten en vapes. Nu voert de overheid tegenstrijdig beleid: aan de ene kant zet zij in op een rookvrije generatie in het preventieakkoord, maar aan de andere kant wordt de verkoop van vapes met een smaakje toegestaan. Zo worden jongeren alsnog makkelijk verleid om een verslavend middel te gebruiken.

2: Maak samenwerking mogelijk over alle domeinen heen en zet in op heldere rollen en verantwoordelijkheden

Op dit moment wordt samenwerking gestimuleerd aan de hand van bestuurlijke afspraken en akkoorden (zoals het Integraal Zorgakkoord of Gezond Actief Leven Akkoord). Ook wordt gewerkt aan mogelijkheden om sector- en domeinoverstijgende samenwerking te financieren. Dit zijn mooie stappen, maar om passende zorg daadwerkelijk te realiseren is het essentieel om in te zetten op het voorkomen van zorg. Dat kan alleen als samenwerking belegd en verankerd is in het zorgstelsel.

Denk aan het creëren van meer mogelijkheden om vanuit de Zorgverzekeringswet (Zvw) en Wet langdurige zorg (Wlz) te investeren in het sociaal domein. Het vraagt om wetswijzigingen en beleid over het zorgdomein én andere domeinen (sociaal domein, wonen, financiën, etc.) heen.

Maak partijen die zorg inkopen verantwoordelijk voor samenwerking.

3: Stel gezondheidsdoelen op landelijk en regionaal niveau vast en maak inkoop hierop mogelijk

Gezamenlijke gezondheidsdoelen maken het mogelijk om het maatschappelijk belang te operationaliseren. Alleen wanneer we onszelf doelen stellen en resultaten meten, kunnen we kritisch kijken naar waar we echt bijdragen aan gezondheid en inkoop van gezondheid mogelijk maken. We willen als regio, sector, samenwerkingsverband, zorgaanbieder en zorgverzekeraar en ook als NZa, alleen investeren in zorg die waarde toevoegt aan (volks)gezondheid. Daaronder verstaan we ook het functioneren en de kwaliteit van leven van mensen. Als er transparantie over uitkomsten van zorg is, dan krijgt die informatie pas echt betekenis als we helder hebben op welke gezondheidsdoelen we ons richten.

Alleen wanneer we onszelf doelen stellen, kunnen we kritisch kijken naar waar we echt bijdragen aan gezondheid.

4: Organiseer de randvoorwaarden 

Gezondheid centraal stellen om zorg te voorkomen vraagt om de organisatie van 5 fundamentele randvoorwaarden. 

I. Betrokkenheid burgers (burgerberaden)

Omdat de zorg zoals iedereen die gewend is in Nederland niet meer vanzelfsprekend is, moeten we in dialoog met de samenleving over hoe we de zorg met en voor elkaar willen vormgeven. Burgers betrekken is een voorwaarde voor succes bij het centraal stellen van gezondheid en het verbeteren van het functioneren van mensen. Hun ervaringen en behoeften zijn belangrijk voor het formuleren en vertalen van gezondheidsdoelen naar hun omgeving.

II. Ruimte voor zorgprofessionals

Zorgprofessionals weten vanuit hun professionele autonomie het beste wat passende zorg is. En dat is zorg gericht op gezondheid en het voorkomen van ziekte. Op basis van hun kennis en ervaring kunnen zij kwaliteitsnormen bepalen voor passende zorg, gerelateerd aan gezondheidsdoelen. Dat vraagt van hen om verder te kijken dan hun monodisciplinaire zorguitkomst per behandeling.

III. Operationaliseer gezondheidsdoelen en –(zorg)uitkomsten 

Om op populatie- en individueel niveau te sturen op gezondheidsdoelen, is transparantie over uitkomsten van zorg cruciaal. Ook is inzicht in uitkomsten essentieel om processen te verbeteren, wetenschappelijk onderzoek te doen en passend beleid te maken. Tot slot is transparantie over de uitkomst van zorg randvoorwaardelijk om het individuele (organisatie) belang meer in lijn te kunnen brengen met het maatschappelijk belang. 

IV. Gegevensuitwisseling op orde

Het werken met gezondheidsdoelen vraagt vervolgens om inzicht in het effect van de interventies voor de gezondheid; hoe draagt een interventie bij aan het behalen van het gezondheidsdoel? Alleen dan kan worden aangetoond of er daadwerkelijk resultaat wordt gehaald op het gebied van gezondheid. Het goed vast kunnen leggen en uitwisselen van gegevens is hierbij noodzakelijk, net als het investeren in het creëren van kennis uit die gegevens en het mede op basis van die kennis maken van keuzes in de zorg. We pleiten daarom voor een generieke infrastructuur met eenheid van taal en landelijk geregelde veilige toegang tot zorggegevens voor professionals en patiënten. Er is nu een wildgroei aan initiatieven voor gegevensuitwisseling. Maar al die verschillende systemen vergroten juist de administratielast van zorgprofessionals, terwijl die drastisch omlaag moet.

V. Positie verzekeraars en risicoverevening

Risicoverevening moet niet alleen naar zorgconsumptie kijken, maar ook gezondheidswinst van verzekerden belonen. Op deze manier wordt sturen op uitkomsten en investeren in gezondheid lonend voor verzekeraars. De overheid kan het inzetten op gezondheidswinst als voorwaarde verbinden aan de risicoverevening.

Lees ook

• Voorwoord
• Zet gezondheid centraal
• Passende zorg in tijden van schaarste
• Sectoren in beeld