Wat is palliatieve zorg?

Palliatieve zorg is bedoeld voor mensen met een levensbedreigende aandoening of kwetsbaarheid. Het doel is om patiënten en hun naasten in de laatste levensfase zo goed mogelijk te ondersteunen en lijden te voorkomen of te verlichten. Vaak loopt deze zorg naast de behandeling van de ziekte, vooral in het begin van de palliatieve fase. Het uitgangspunt is altijd dat de zorg en ondersteuning bijdragen aan kwaliteit van leven en sterven. In 2023 overleden in Nederland ongeveer 169.000 mensen. Bij ongeveer 112.000 van hen kwam het overlijden niet onverwacht. Dat betekent dat zo’n twee derde van de overledenen tot de palliatieve populatie behoort en baat kan hebben bij passende palliatieve zorg.

Ontwikkelingen in de palliatieve zorg

De afgelopen jaren is er veel aandacht voor palliatieve zorg. Er zijn tal van initiatieven en programma’s die passende palliatieve zorg faciliteren en stimuleren. Deze inzet is hard nodig, want de zorgvraag groeit en wordt complexer, terwijl de beschikbare menskracht juist afneemt.

Palliatieve zorg beperkt zich niet tot één setting of beroepsgroep. Het is een vorm van integrale, domeinoverstijgende zorg: vrijwel alle sectoren en domeinen van zorg en welzijn spelen een rol. Goede palliatieve zorg vraagt om samenwerking tussen instellingen, disciplines en financiers. Daarmee sluit het nauw aan bij bredere vraagstukken zoals gegevensuitwisseling en samenwerking over instelling- en sectorgrenzen heen.

Ondanks de uitdagingen, zijn er ook kansen. In de regio’s wordt met veel energie gewerkt aan nieuwe manieren om palliatieve zorg toekomstbestendig te organiseren. Wij ondersteunen dit door hiervoor passende bekostiging te ontwikkelen, zodat regionale transities goed van de grond kunnen komen.

Urgentie

Zoals we eerder beschreven in deze Stand van de Zorg 2025, worden de zorgvragen worden steeds complexer. Dat komt vooral door de vergrijzing en het toenemende aantal mensen met chronische ziekten, zoals dementie. Volgens de toekomstverkenning palliatieve zorg van het RIVM verdubbelt het aantal 75-plussers tussen 2023 en 2040 van 1,6 naar 3,2 miljoen. Ook neemt het aantal sterfgevallen toe. Naar verwachting overlijden in 2050 ruim 200.000 mensen per jaar, waarvan ongeveer 80% palliatieve zorg nodig heeft.

Tegelijkertijd neemt het aantal mantelzorgers af. Waar nu gemiddeld nog 1,2 mantelzorgers per oudere beschikbaar zijn, daalt dit naar 0,4 in de toekomst. Ook in de professionele zorg spelen grote uitdagingen, bijna een derde van het verpleeg- en verzorgend personeel is ouder dan 55 jaar en zal binnen enkele jaren met pensioen gaan. Bovendien kiezen steeds minder mbo- en hbo-studenten voor een opleiding in zorg en welzijn.

De gevolgen zijn groot. Burgers kunnen moeite krijgen om tijdig passende palliatieve zorg te vinden. Daardoor zullen vaker crisissituaties thuis ontstaan, net als onnodige ziekenhuisopnames, en overlijdens op een plek die niet aansluit bij de wensen van de patiënt. Vooral kwetsbare groepen zonder netwerk of gezondheidsvaardigheden lopen extra risico om tussen de wal en het schip te raken.

Welke oplossingen zien wij?

Wij werkten het afgelopen jaar samen met onder meer Palliatieve Zorg Nederland (PZNL) en brancheorganisaties aan verschillende oplossingsrichtingen. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen:

  • Proactieve zorgplanning in ziekenhuizen
    In de medisch-specialistische zorg is een nieuwe prestatie ontwikkeld voor proactieve zorgplanning. Vanaf 2025 kunnen ziekenhuizen hiermee tijd en ruimte vrijmaken voor gesprekken over wensen en doelen in de laatste levensfase. Om zorgverleners hierbij te ondersteunen organiseerden we samen met PZNL een implementatiewebinar.
  • Experimenten met alternatieve bekostiging
    In 2024 startten 3 experimenten met alternatieve bekostiging in de palliatieve zorg. Het doel is te onderzoeken of alternatieve manieren van bekostiging bijdragen aan betere en duurzamere palliatieve zorg. Zorgaanbieders en zorgverzekeraars krijgen in deze experimenten ruimte om samen nieuwe zorgpaden én bijpassende bekostiging te ontwikkelen en te implementeren.
  • Ontwikkelingen in de hospicezorg
    Ook in de hospicezorg zijn stappen gezet. Het bekostigingssysteem is verduidelijkt. Na een uitspraak van het Zorginstituut Nederland worden alle high care hospices en palliatieve units bekostigd via de prestatie eerstelijnsverblijf palliatief terminale zorg. Het tarief hiervoor is per 2025 herijkt. Bijna-thuishuizen blijven vallen onder de bekostiging van de wijkverpleging. Daarnaast loopt het landelijke project ‘Versterken Hospicezorg’, waarin aanbevelingen uit het HOPEVOL-onderzoek (zoals tijdige verwijzing en een vierdimensionaal individueel zorgplan) breed worden toegepast. 
  • Informatiekaart palliatieve zorg
    In het najaar van 2025 publiceren wij de eerste informatiekaart palliatieve zorg. Deze kaart biedt inzicht in het zorggebruik en de kosten in de laatste levensfase in de periode 2018–2023. Het laat zien waar het verbeterpotentieel zit: bij welke aandoeningen de hoogste kosten ontstaan, in welke sectoren de meeste zorg wordt geleverd en waar intensieve zorg mogelijk niet passend is. Voor zorgaanbieders en beleidsmakers vormt dit een vertrekpunt voor verdere analyse en dialoog, en een handvat om gericht beleid te ontwikkelen op die plekken waar de impact het grootst kan zijn. 
  • Regionale transformatie
    Binnen het Integraal Zorgakkoord (IZA) ligt de nadruk op regionale samenwerking. In het Nationaal Programma Palliatieve Zorg II (NPPZ II) ondersteunt PZNL, samen met Gupta, regio’s bij het maken van transformatieplannen. Deze plannen zijn gericht op de implementatie van het kwaliteitskader palliatieve zorg: zorg dichter bij de patiënt, betere samenwerking in de keten en het voorkomen van onnodige medische zorg. Inmiddels zijn meerdere plannen goedgekeurd en hebben wij beschikkingen afgegeven voor de uitvoering. Deze IZA-transformatietrajecten vormen een belangrijke stap naar structurele passende palliatieve zorg in de regio.
  • Politieke aandacht
    Palliatieve zorg kreeg in 2024 ook veel politieke aandacht. Er verscheen een aparte Kamerbrief, er vond een plenair Kamerdebat plaats, en er werd een motie (Bushoff) aangenomen om proactieve zorgplanning ook in de huisartsenzorg structureel te verankeren. De bedoeling is dit per 2027 te realiseren.  
"We zien dat er eensgezindheid is over het organiseren van palliatieve zorg dwars door sectoren en domeinen heen."

Wat is er in nodig voor toekomstbestendige palliatieve zorg?

Om de palliatieve zorg in de toekomst toegankelijk en passend te houden, moeten overheid en werkveld samen optrekken. Politieke regie kan hierbij helpen. Het is een gezamenlijke opgave om dit te realiseren. Wij vinden de palliatieve zorg een belangrijk thema en zetten ons hier intensief voor in: als reguleerder, toezichthouder, aanjager en verbinder.  

Om de gezamenlijke opgave te verwezenlijken, zien wij de volgende prioriteiten:

  1. Structurele verankering van proactieve zorgplanning in alle sectoren.
  2. Actieve ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers, inclusief respijtzorg.
  3. Investeringen in deskundigheid en werkplezier van zorgprofessionals.
  4. Toename van passende voorzieningen, zoals hospicebedden en thuisondersteuning in de laatste levensfase.
  5. Bevorderen van samenwerking en regionale regie, ook in de bekostiging en contractering.
  6. Verbeteren van de gegevensuitwisseling tussen de verschillende sectoren en domeinen. 

We zien dat er eensgezindheid is op het organiseren van palliatieve zorg dwars door sectoren en domeinen heen. Laten we dit vasthouden en gezamenlijk verder brengen.

Meer lezen

Terug naar de overzichtspagina