Wat is een Mentaal gezondheidsnetwerk?

Een Mentale gezondheidsnetwerk (MGN) is een samenwerkingsverband tussen huisartsen, het sociaal domein en de geestelijke gezondheidszorg (ggz) in een regio. Het doel van een MGN is om mensen met mentale klachten sneller en meer op maat te helpen. Uit onderzoek blijkt dat een deel van de wachtenden voor ggz beter geholpen kunnen worden buiten de ggz, met een juiste triage, verwijzing en een Verkennend gesprek. Denk bijvoorbeeld aan mensen die kampen met psychische klachten door schulden, gebrek aan goede huisvesting, rouw of eenzaamheid. Die zijn vaak sneller en beter geholpen door ondersteuning vanuit het sociaal domein of het eigen netwerk.

In een MGN wordt daarom vanuit verschillende disciplines gekeken naar wat mensen met mentale klachten nodig hebben om het leven weer ten volle aan te kunnen. Hierin wordt geredeneerd vanuit het individu en wat voor hem of haar belangrijk is. Zo kan escalatie van problemen en onnodige instroom in de (s)ggz worden voorkomen. MGN zijn een belangrijk onderdeel in het Integraal Zorg Akkoord (IZA), het Aanvullend Zorg en Welzijnsakkoord (AZWA), het interparlementaire beleidsonderzoek mentale gezondheid en het actieplan mentale gezondheid en GGZ.

Urgentie

Bijna de helft (48%) van alle Nederlanders krijgt ooit te maken met mentale klachten. Volgens het NEMESIS-onderzoek steeg de 12-maands prevalentie van psychische aandoeningen van 17,4% (2007–2009) naar 26,1% (2019–2022). De stijging is het sterkst onder jongvolwassenen (18–34 jaar) en mensen die in stedelijke gebieden wonen. Onder andere toenemende individualisering, druk via sociale media, hoge prestatiedruk, woningnood en klimaatstress worden hiervan als mogelijke oorzaken gezien. Bij ouderen is de toename beperkter, mogelijk omdat zij minder geraakt worden door deze maatschappelijke ontwikkelingen.

In de geestelijke gezondheidszorg (ggz) is al een tijd sprake van té lange wachttijden. In alle regio’s en voor alle hoofddiagnosegroepen liggen de gemiddelde wachttijden boven de Treeknorm. De wachttijd neemt toe naarmate de problematiek complexer is, zeker als er sprake is van ernstige psychische aandoeningen in combinatie met andere problemen (zoals een verstandelijke beperking). Dit is zorgelijk: mensen moeten kunnen rekenen op goede en betaalbare zorg als zij dat nodig hebben. Lange wachttijden veroorzaken gevoelens van wanhoop, angst, frustratie en verergering van klachten bij mensen. Ook naasten ervaren stress en soms slaapproblemen. Als dit gebeurt, dan kan er uiteindelijk een langer ggz-traject nodig zijn dan in eerste instantie nodig was.

Ontwikkeling van Mentale gezondheidsnetwerken

Er zijn op dit moment 47 Mentale gezondheidsnetwerken (in wording) verspreid door het land. Er zijn verschillende landelijke monitors uitgevoerd gericht op de implementatie-ontwikkelingen. De algemene conclusie is dat meerwaarde zeker wordt ingezien van het MGN, maar de meeste regio’s nog in de plan- of organisatiefase zitten. Veel regio’s bieden al verkennende gesprekken aan. Ook wordt domeinoverstijgend casusoverleg in de meeste MGN’s al gevoerd. Het transfermechanisme is in de meeste regio’s nog in opkomst en wordt in meer dan helft van de MGN’s al aangeboden. Informatievoorziening over wachttijden aan aanbod in het netwerk is het minst ver ontwikkeld als functie van het MGN.

Het inrichten van een Mentaal gezondheidsnetwerk vraagt veel tijd en capaciteit. Er is soms een spanningsveld tussen de lokale uitvoering en bovenregionale afspraken. De dagelijkse praktijk van uitvoering is complex en sluit niet altijd aan bij de landelijke beleidsvoornemens. Vooral de technische en organisatorische inbedding, aansluitend op de lokale situatie, nemen meer tijd in beslag. Wij vinden het belangrijk om de Mentale gezondheidsnetwerken goed te volgen en lessen te leren en te delen over de implementatie, zodat de netwerken voortvarend worden uitgebouwd en structureel worden geborgd. Zo bouwen we met elkaar aan een mentaal gezonde samenleving.

Het indienen van voor financiering benodigde transformatieplannen verloopt in goede samenwerking tussen partners in het netwerk, maar de goedkeuring van de plannen wordt als weerbarstig ervaren vanuit Mentale gezondheidsnetwerken in wording. Dit is bespreekbaar gemaakt aan de IZA thematafel ‘Contractering’. Zolang de financiële structuur niet geborgd is, blijft implementatie kwetsbaar en afhankelijk van tijdelijk commitment.

Welke oplossingen zien wij voor bovengenoemde problemen?

Wij maken deel uit van de thematafel ‘Verbeteren samenwerking huisarts, ggz en sociaal domein’, waar het Mentale gezondheidsnetwerken als onderwerp op de agenda staat. Daarnaast nemen wij deel aan het landelijk programmateam Mentale gezondheidsnetwerken. In het afgelopen jaar hebben wij daarnaast een advies uitgebracht het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) gegeven over de bekostiging van het Verkennend gesprek en de overige functies van het Mentale gezondheidsnetwerk. Hierin hebben wij geadviseerd om de bekostiging van het Verkennend gesprek eerst via een experiment vorm te geven. Dit betreft een 4-jarig experiment dat vanuit ons in samenwerking met het ministerie van VWS en het programmateam gemonitord wordt om daarna vast te kunnen stellen welke structurele bekostiging het meest passend is. Voor de 3 overige functies van het mentale gezondheidsnetwerk kan gebruik gemaakt worden van de nieuwe betaaltitel Patiëntengroepsgebonden Afstemming over Zorg (PGGAZ).

Verder houden wij gespreksrondes in 6 regio’s met als doel inzicht krijgen in de vorming van de mentale gezondheidsnetwerken. Wij gaan na welke successen, kansen en knelpunten er worden ervaren en hoe landelijke partijen regio’s mogelijk verder kunnen helpen. Er worden 5 gesprekken per regio gevoerd (met ggz, huisartsen, welzijnswerk, verzekeraar, gemeente). Een eerste inzicht is dat er overeenstemming is over de meerwaarde van MGN-vorming en de betekenis van het Verkennend gesprek voor mensen (pilots). We zien ook dat binnen de MGN variatie is in de vormgeving. Daarnaast zien we dat het nog veel vergt om het MGN-model verder uit te bouwen en in te regelen: men staat op verschillende plekken in het land nog aan het begin van het vormgeven van deze netwerken.

Wat is er nodig voor toekomstbestendige mentale gezondheidsnetwerken?

Het is noodzakelijk om de samenwerking tussen huisarts, ggz en sociaal domein die in de regio’s op gang is gekomen, verder te faciliteren en samen met inwoners verantwoordelijkheid te nemen voor een mentaal gezonde samenleving. Daarbij is ruimte voor eigen oplossingen (lokaal maatwerk) nodig. Met alle partijen zal gewerkt moeten worden om te bespreken en bewerkstelligen hoe het tempo kan worden verhoogd zodat de beoogde resultaten gehaald worden. De betrokken partijen zien landelijke sturing niet als knellend, maar als faciliterend, mits die is gericht op werkbaarheid en niet op (te) strakke kaders. Om de constructieve samenwerking met alle partijen te behouden en bevorderen, zal in het vervolg daarop met de partijen een duidelijke governance ingericht moeten worden, in afstemming of aanhakend bij andere ontwikkelingen in regio’s.

"Passende mentale zorg vraagt om regionale samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid waarbij de persoon centraal staat en niet het systeem"

Meer lezen

Terug naar de overzichtspagina